Order Virtuti Militari; Polska, 1792 r., srebro/bicie

Medalion srebrny, owalny. Na awersie monogram królewski „SAR”, zwieńczony koroną królewską. Pod monogramem dwie skrzyżowane gałązki palmowe. Na rewersie dwuwierszowy napis „VIRTUTI\ MILITARI”; poniżej takie same gałązki jak na awersie. W górnej części medalionu uszko.

Order Virtuti Militari (łac. Cnocie Wojennej) to najstarsze polskie odznaczenie wojenne. Został ustanowiony przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w tragicznym okresie upadku państwowości polskiej. Pomysłodawcą orderu był bratanek króla, ks. Józef Poniatowski. Odznaka została ustanowiona po zwycięskiej dla wojsk polskich bitwie pod Zieleńcami 18 czerwca 1792 r. Pierwsze ordery nadano 22 czerwca (wręczono 25 czerwca) 1792 r., miały tymczasową formę medali srebrnych i złotych. Pierwszą odznakę otrzymał ks. Józef Poniatowski; wśród wyróżnionych znaleźli się również gen. mjr Tadeusz Kościuszko, brygadier Stanisław Mokronowski. Odznaczenie miało być nagrodą dla żołnierzy za męstwo wykazane w boju.

Losy orderu tuż po jego ustanowieniu współgrają z tragicznymi dziejami państwa polskiego. Konfederacja targowicka uniwersałem wydanym 18 lipca 1792 r. nakazała niszczenie nadawanych przez króla odznaczeń. Co prawda w listopadzie 1793 r. Sejm Grodzieński uchylił postanowienia targowiczan i zatwierdził order. Lecz nieprzejednana przeciwniczka Virtuti Militari – caryca Katarzyna II – wymusiła na Radzie Nieustającej 7 stycznia 1794 r. ponowne unieważnienie orderu, które utrzymało swoją moc do końca istnienia I Rzeczpospolitej.

W związku z restrykcyjną działalnością polityków przeciwnych orderowi, większość XVIII-wiecznych medalionów oraz krzyży zostało zniszczonych. Zachowane do dziś okazy orderów z okresu I Rzeczpospolitej – m.in. w muzealnych kolekcjach, należą do wyjątkowej rzadkości.

Order prezentowany jest na wystawie stałej w sali Kolekcjonerskie pasje, wśród innych XVIII, XIX i XX-wiecznych orderów, odznaczeń i medali.

Bibliografia:

W. Bigoszewska, Polskie ordery i odznaczenia, Warszawa 1989